Een ijsbeer is niet zomaar een beer!
Door: Gert Polet
Blijf op de hoogte en volg Gert
09 Februari 2013 | Groenland, Nuuk
Een ijsbeer is niet zomaar een beer! De meeste beren zijn bruin, maar ijsberen zijn roomwit van kleur (zie foto). Naast dit evidente verschil bespreken we hier nog een paar kenmerken, die zo bijzonder zijn dat we terecht kunnen stellen dat ijsberen unieke dieren zijn.
Allereerst de naam. IJsbeer – een beer die op het ijs leeft. Dat is treffend beschreven, want ijsberen moeten op het zee-ijs van het Noordpoolgebied leven. Ze hebben niet veel keus. Hun belangrijkste prooidieren leven namelijk ook op het zee-ijs: ringelrobben (zie foto): een zeehondensoort, die nooit aan land komt en haar jongen op het zee-ijs ter wereld brengt. En daar gaat het ijsberen om: ringelrobben. Er zijn er miljoenen van en ijsberen hebben zich erop toegelegd deze robben te vangen: het is hun voornaamste voedselbron. De Scandinaviërs noemen ze ook ijsbeer: isbjorn. Russen noemen hen Umky en Groenlandse Inuit hebben haar de naam Nanoq gegeven. Voor hen is de ijsbeer zo belangrijk , dat ze fier op het wapen van de Groenlandse Regering prijkt (zie foto).
Wetenschappers waren niet zozeer onder de indruk van het feit, dat ijsberen op zee-ijs thuis horen. Hen viel vooral op, dat ijsberen bijzonder goede zwemmers zijn en noemden haar daarom Ursus maritimus ofwel ‘zeebeer’. En inderdaad: ijsberen kunnen erg goed zwemmen (zie foto). Soms wel honderden kilometers. En dat is belangrijk om van het ene naar het andere veld met zee-ijs te kunnen komen. In het najaar gaan vrouwtjes aan land om daar hun jongen te krijgen en in het voorjaar zoeken ze, met haar inmiddels geboren jongen, weer het zee-ijs op. Vaak moet dan ook een flink eind gezwommen worden. Maar als het even kan, lopen ze liever van de ene naar de andere ijsschots in plaats van in het water te springen (zie fotos). Je kan dat ook goed zien op het filmpje van de Arctic Home Campaign . Misschien was Ursus glacialis wel een betere wetenschappelijke naam geweest.
De ijsbeer is het grootste roofdier op land. Vrouwtjes wegen doorgaans 150 tot 250 kg en mannetjes 400 tot 600 kg. Ze kunnen tot ongeveer 3 meter lang worden. Het leefgebied van een individuele ijsbeer is bijzonder groot (zie kaartje). Dat komt omdat hun voedsel (zeehonden) natuurlijk niet zomaar overal op het zee-ijs op hen ligt te wachten.
IJsberen ontstonden als aparte unieke soort ongeveer 150.000 jaar geleden. De wegen van bruine en ijsberen splitsten zich toen van hun gezamenlijke voorouder af . Dit was dus voor de laatste ijstijd die duurde van 110.000 to 10.000 jaar geleden. Ter vergelijking: de mens ontstond als aparte soort ongeveer 200.000 jaar geleden en krokodillen 84 miljoen jaar geleden. Mens en ijsbeer zijn dus eigenlijk nieuwkomers in het “dierenrijk’. In die “korte” periode heeft de ijsbeer zich razendsnel ontpopt als een ware specialist, die kan overleven in het barre klimaat van het Noordpoolgebied! Want je moet je voorstellen dat het er hard kan waaien en in de winters meestal -35oC is, en lang helemaal donker. Dus, toen de ijsbeer in het Noordpoolgebied aankwam, moest ze zich aanpassen. In de loop van enkele tienduizenden jaren ontwikkelde de ijsbeer een paar unieke aanpassingen, waardoor ze zich nu helemaal op haar gemak voelt in het Arctisch gebied en zich daar uitstekend kan handhaven en tot de Koningin van het Noordpoolgebied kon uitgroeien.
Een greep uit die bijzondere aanpassingen:
• De vacht is bijzonder dicht behaard en heel dik. De isolatiewaarde is enorm.
• Onder haar vacht heeft de ijsbeer een speklaag van zo’n 6 cm dik.
• De meeste pooldieren hebben of een dikke vacht, of een dikke speklaag – ijsberen hebben beiden. In de zomer, als de zon flink schijnt en zelfs 24 uur per etmaal, raken ijsberen makkelijk oververhit. Ze gaan dan languit in de sneeuw liggen om af te koelen (zie foto).
• Ook de poten van ijsberen zijn behaard (zie foto). Dat levert goede isolatie voor het lopen over de ijsvloer en zorgt dat ze niet uitglijden op het gladde ijs.
• De oren zijn klein uitgevallen. Zo wordt warmteverlies door het ooroppervlak voorkomen.
• Grote poten zorgen ervoor, dat ijsberen zelfs over dun ijs kunnen lopen (zie foto) Ze verdelen hun gewicht over een groot oppervlak. Met die poten en sterke schouders kunnen ijsberen ook door dikke lagen sneeuw heen om een zeehond in zijn sneeuwhol te kunnen bereiken. Wellicht heb je dat weleens gezien in een van de natuurfilms van de BBC bijvoorbeeld, Frozen Planet.
• De grote hoektanden (zie foto) en grote nagels zijn nodig om watervlugge zeehonden te kunnen grijpen en vasthouden. IJsberen liggen vaak uren te wachten bij een klein gat in het ijs waar zeehonden door naar boven komen om te adem te halen. Een relatief lange nek is handig om diep in het nauwe ademgat van een zeehond achter haar prooi aan te kunnen duiken.
• Het reukvermogen van de ijsbeer is sterk ontwikkeld. Om een zeehond onder een pakket sneeuw op te kunnen sporen, moet je wel uitzonderlijk goed kunnen ruiken. Moeders met jongen zie je ook vaak in de lucht ruiken, soms staand op hun achterpoten. Ze hebben dan de geur van een mannetje opgepikt, terwijl die in nog geen velden of wegen te zien is. En als ze zeker weet, dat ze de geur van een mannetje heeft opgepikt maakt ze dat ze weg komt en dirigeert haar jongen zo snel mogelijk de andere kant op. Ze weet namelijk dat mannetjes gevaarlijk zijn voor kleine ijsberen – ze vallen ze aan, moeders vechten op leven en dood en soms worden jongen door mannetjes opgegeten. Dat doen ze omdat vrouwtjes met jongen niet paren, en jonge ijsberen blijven zo’n twee jaar bij moeders. Wil de ijsbeerman dus zoveel mogelijk eigen nageslacht verwekken, is het zaak om andermans ijsbeerjongen om zeep te brengen zodat het vrouwtje weer snel bereid is om te paren.
• Vrouwtjes paren in het voorjaar of zomer met mannetjes. Maar vrouwtjes komen steevast rond eind maart, begin april uit hun sneeuwhol met hun jongen. Dat kienen ze zo uit, omdat dan de jonge zeehonden op het zee-ijs geboren worden. Die nauwkeurige timing lukt hen omdat bevruchtte eicellen bewaard kunnen worden en zich pas op een bepaald tijdstip nestelen in de baarmoeder (uitgestelde implantatie).
Het leven van een ijsbeer ziet er dus ongeveer als volgt uit:
Rond Oud en Nieuw Jaar worden alle ijsberen geboren in een sneeuwhol (zie foto). Meestal is het een tweeling (zie foto), soms een drieling of een enkel jong. Bij de geboorte zijn ze heel klein en wegen ongeveer 500 gram. Eind maart, begin april gaan ze met hun moeder mee het sneeuwhol uit (zie foto). Ze zijn dan ongeveer 12 tot 15 kg en al hele stoere beertjes. In die paar maanden bij moeder in het sneeuwhol groeien ze dus enorm snel. IJsbeermoedermelk is dan ook bijzonder voedzaam; het bestaat uit ongeveer 60% vet! Natuurlijk heeft dat wel haar uitwerking op moeders – vanaf het moment dat zij in het najaar het sneeuwhol maakt om haar jongen te krijgen, komt ze er niet meer uit tot maart-april en eet dus al die maanden helemaal niks. Een enorme aanslag op moeder om haar jongen groot te brengen. Ze vermagerd dan ook sterk en verliest zo de helft van haar gewicht. In het voorjaar moet ze dus, met haar jongen, zo snel mogelijk het zee-ijs op om haar favoriete zeehonden te gaan jagen. De kleine ijsbeertjes houden afstand als moeder op jacht gaat, een kleine grom of een gebaar van haar is genoeg om de speelse beertjes tot rust te manen. Zo kijken ze van hun moeder af hoe je een zeehond kan vinden en vangen en je te bergen voor opdringerige en hongerige mannetjes - ook al zou het best hun vader kunnen zijn. Zo blijven jonge ijsberen twee jaar bij hun moeder, voordat ieder zijn / haar eigen weg kiest in de uitgestrekte vlaktes van het Noordpoolgebied. Na twee jaar met haar jongen is de moederijsbeer weer wat minder beducht op mannetjesijsberen en laat ze zich een dag of wat volgen om te paren. Na die zomer moet ze weer aan land om een sneeuwhol te maken in het najaar waar ze dan rond oud en nieuw haar nieuwe tweeling ter wereld brengt. Mannetjes zwerven gedurende de winter door op het zee-ijs. Zo worden mannetjes ongeveer 25 jaar en moeder Nanoqs ongeveer 35 jaar oud.
IJsberen brengen doorgaans hun tijd alleen door, het zijn geen groepsdieren. Met name mannetjes leiden een zwervend bestaan. Als je meer dan één ijsbeer tegenkomt, is het vrijwel altijd een vrouwtje met haar jongen. Die worden na ongeveer 2 jaar verstoten, als ze volwassen zijn en zich alleen in de wijde witte wereld kunnen redden. Soms zie je grote groepen ijsberen bij elkaar aan land. Dat gebeurt meestal als het zee-ijs heel vroeg in het voorjaar al weg gesmolten is. De vrouwtjes komen dan met hun jongen te laat uit hun sneeuwhol, waar ze de hele winter in hebben gelegen, om het zee-ijs op te gaan – achter de zeehonden aan. Ze zijn dan voor hun voedsel afhankelijk van toevallig aangespoelde karkassen van walvissen of walrussen. Als ze die eenmaal gevonden hebben, dan verzamelen zich soms grote groepen ijsberen zich bij zo’n karkas. Al zijn het dus vooral solitaire dieren, in dit soort gevallen zijn ze heel tolerant en sociaal (zie foto).
Poolvossen zijn groot fan van ijsberen. In de winter op het zee-ijs zie je vaak een poolvos achter een ijsbeer aanlopen (zie foto). Op gepaste afstand want de poolvos heeft natuurlijk groot ontzag voor de ijsbeer die hem tolereert maar even zo lief aanvalt. Het is de poolvos te doen om wat overblijfselen van de maaltijd van de ijsbeer af te snoepen. Zo komen poolvossen met hulp van ijsberen de lange Arctische winter door.
De komende weken schrijven mijn collega Femke Koopmans en ik een paar stukjes naar aanleiding van de Arctic Home Campaign. Bekijk ook haar verhalen op wnffemke op .
Allereerst de naam. IJsbeer – een beer die op het ijs leeft. Dat is treffend beschreven, want ijsberen moeten op het zee-ijs van het Noordpoolgebied leven. Ze hebben niet veel keus. Hun belangrijkste prooidieren leven namelijk ook op het zee-ijs: ringelrobben (zie foto): een zeehondensoort, die nooit aan land komt en haar jongen op het zee-ijs ter wereld brengt. En daar gaat het ijsberen om: ringelrobben. Er zijn er miljoenen van en ijsberen hebben zich erop toegelegd deze robben te vangen: het is hun voornaamste voedselbron. De Scandinaviërs noemen ze ook ijsbeer: isbjorn. Russen noemen hen Umky en Groenlandse Inuit hebben haar de naam Nanoq gegeven. Voor hen is de ijsbeer zo belangrijk , dat ze fier op het wapen van de Groenlandse Regering prijkt (zie foto).
Wetenschappers waren niet zozeer onder de indruk van het feit, dat ijsberen op zee-ijs thuis horen. Hen viel vooral op, dat ijsberen bijzonder goede zwemmers zijn en noemden haar daarom Ursus maritimus ofwel ‘zeebeer’. En inderdaad: ijsberen kunnen erg goed zwemmen (zie foto). Soms wel honderden kilometers. En dat is belangrijk om van het ene naar het andere veld met zee-ijs te kunnen komen. In het najaar gaan vrouwtjes aan land om daar hun jongen te krijgen en in het voorjaar zoeken ze, met haar inmiddels geboren jongen, weer het zee-ijs op. Vaak moet dan ook een flink eind gezwommen worden. Maar als het even kan, lopen ze liever van de ene naar de andere ijsschots in plaats van in het water te springen (zie fotos). Je kan dat ook goed zien op het filmpje van de Arctic Home Campaign . Misschien was Ursus glacialis wel een betere wetenschappelijke naam geweest.
De ijsbeer is het grootste roofdier op land. Vrouwtjes wegen doorgaans 150 tot 250 kg en mannetjes 400 tot 600 kg. Ze kunnen tot ongeveer 3 meter lang worden. Het leefgebied van een individuele ijsbeer is bijzonder groot (zie kaartje). Dat komt omdat hun voedsel (zeehonden) natuurlijk niet zomaar overal op het zee-ijs op hen ligt te wachten.
IJsberen ontstonden als aparte unieke soort ongeveer 150.000 jaar geleden. De wegen van bruine en ijsberen splitsten zich toen van hun gezamenlijke voorouder af . Dit was dus voor de laatste ijstijd die duurde van 110.000 to 10.000 jaar geleden. Ter vergelijking: de mens ontstond als aparte soort ongeveer 200.000 jaar geleden en krokodillen 84 miljoen jaar geleden. Mens en ijsbeer zijn dus eigenlijk nieuwkomers in het “dierenrijk’. In die “korte” periode heeft de ijsbeer zich razendsnel ontpopt als een ware specialist, die kan overleven in het barre klimaat van het Noordpoolgebied! Want je moet je voorstellen dat het er hard kan waaien en in de winters meestal -35oC is, en lang helemaal donker. Dus, toen de ijsbeer in het Noordpoolgebied aankwam, moest ze zich aanpassen. In de loop van enkele tienduizenden jaren ontwikkelde de ijsbeer een paar unieke aanpassingen, waardoor ze zich nu helemaal op haar gemak voelt in het Arctisch gebied en zich daar uitstekend kan handhaven en tot de Koningin van het Noordpoolgebied kon uitgroeien.
Een greep uit die bijzondere aanpassingen:
• De vacht is bijzonder dicht behaard en heel dik. De isolatiewaarde is enorm.
• Onder haar vacht heeft de ijsbeer een speklaag van zo’n 6 cm dik.
• De meeste pooldieren hebben of een dikke vacht, of een dikke speklaag – ijsberen hebben beiden. In de zomer, als de zon flink schijnt en zelfs 24 uur per etmaal, raken ijsberen makkelijk oververhit. Ze gaan dan languit in de sneeuw liggen om af te koelen (zie foto).
• Ook de poten van ijsberen zijn behaard (zie foto). Dat levert goede isolatie voor het lopen over de ijsvloer en zorgt dat ze niet uitglijden op het gladde ijs.
• De oren zijn klein uitgevallen. Zo wordt warmteverlies door het ooroppervlak voorkomen.
• Grote poten zorgen ervoor, dat ijsberen zelfs over dun ijs kunnen lopen (zie foto) Ze verdelen hun gewicht over een groot oppervlak. Met die poten en sterke schouders kunnen ijsberen ook door dikke lagen sneeuw heen om een zeehond in zijn sneeuwhol te kunnen bereiken. Wellicht heb je dat weleens gezien in een van de natuurfilms van de BBC bijvoorbeeld, Frozen Planet.
• De grote hoektanden (zie foto) en grote nagels zijn nodig om watervlugge zeehonden te kunnen grijpen en vasthouden. IJsberen liggen vaak uren te wachten bij een klein gat in het ijs waar zeehonden door naar boven komen om te adem te halen. Een relatief lange nek is handig om diep in het nauwe ademgat van een zeehond achter haar prooi aan te kunnen duiken.
• Het reukvermogen van de ijsbeer is sterk ontwikkeld. Om een zeehond onder een pakket sneeuw op te kunnen sporen, moet je wel uitzonderlijk goed kunnen ruiken. Moeders met jongen zie je ook vaak in de lucht ruiken, soms staand op hun achterpoten. Ze hebben dan de geur van een mannetje opgepikt, terwijl die in nog geen velden of wegen te zien is. En als ze zeker weet, dat ze de geur van een mannetje heeft opgepikt maakt ze dat ze weg komt en dirigeert haar jongen zo snel mogelijk de andere kant op. Ze weet namelijk dat mannetjes gevaarlijk zijn voor kleine ijsberen – ze vallen ze aan, moeders vechten op leven en dood en soms worden jongen door mannetjes opgegeten. Dat doen ze omdat vrouwtjes met jongen niet paren, en jonge ijsberen blijven zo’n twee jaar bij moeders. Wil de ijsbeerman dus zoveel mogelijk eigen nageslacht verwekken, is het zaak om andermans ijsbeerjongen om zeep te brengen zodat het vrouwtje weer snel bereid is om te paren.
• Vrouwtjes paren in het voorjaar of zomer met mannetjes. Maar vrouwtjes komen steevast rond eind maart, begin april uit hun sneeuwhol met hun jongen. Dat kienen ze zo uit, omdat dan de jonge zeehonden op het zee-ijs geboren worden. Die nauwkeurige timing lukt hen omdat bevruchtte eicellen bewaard kunnen worden en zich pas op een bepaald tijdstip nestelen in de baarmoeder (uitgestelde implantatie).
Het leven van een ijsbeer ziet er dus ongeveer als volgt uit:
Rond Oud en Nieuw Jaar worden alle ijsberen geboren in een sneeuwhol (zie foto). Meestal is het een tweeling (zie foto), soms een drieling of een enkel jong. Bij de geboorte zijn ze heel klein en wegen ongeveer 500 gram. Eind maart, begin april gaan ze met hun moeder mee het sneeuwhol uit (zie foto). Ze zijn dan ongeveer 12 tot 15 kg en al hele stoere beertjes. In die paar maanden bij moeder in het sneeuwhol groeien ze dus enorm snel. IJsbeermoedermelk is dan ook bijzonder voedzaam; het bestaat uit ongeveer 60% vet! Natuurlijk heeft dat wel haar uitwerking op moeders – vanaf het moment dat zij in het najaar het sneeuwhol maakt om haar jongen te krijgen, komt ze er niet meer uit tot maart-april en eet dus al die maanden helemaal niks. Een enorme aanslag op moeder om haar jongen groot te brengen. Ze vermagerd dan ook sterk en verliest zo de helft van haar gewicht. In het voorjaar moet ze dus, met haar jongen, zo snel mogelijk het zee-ijs op om haar favoriete zeehonden te gaan jagen. De kleine ijsbeertjes houden afstand als moeder op jacht gaat, een kleine grom of een gebaar van haar is genoeg om de speelse beertjes tot rust te manen. Zo kijken ze van hun moeder af hoe je een zeehond kan vinden en vangen en je te bergen voor opdringerige en hongerige mannetjes - ook al zou het best hun vader kunnen zijn. Zo blijven jonge ijsberen twee jaar bij hun moeder, voordat ieder zijn / haar eigen weg kiest in de uitgestrekte vlaktes van het Noordpoolgebied. Na twee jaar met haar jongen is de moederijsbeer weer wat minder beducht op mannetjesijsberen en laat ze zich een dag of wat volgen om te paren. Na die zomer moet ze weer aan land om een sneeuwhol te maken in het najaar waar ze dan rond oud en nieuw haar nieuwe tweeling ter wereld brengt. Mannetjes zwerven gedurende de winter door op het zee-ijs. Zo worden mannetjes ongeveer 25 jaar en moeder Nanoqs ongeveer 35 jaar oud.
IJsberen brengen doorgaans hun tijd alleen door, het zijn geen groepsdieren. Met name mannetjes leiden een zwervend bestaan. Als je meer dan één ijsbeer tegenkomt, is het vrijwel altijd een vrouwtje met haar jongen. Die worden na ongeveer 2 jaar verstoten, als ze volwassen zijn en zich alleen in de wijde witte wereld kunnen redden. Soms zie je grote groepen ijsberen bij elkaar aan land. Dat gebeurt meestal als het zee-ijs heel vroeg in het voorjaar al weg gesmolten is. De vrouwtjes komen dan met hun jongen te laat uit hun sneeuwhol, waar ze de hele winter in hebben gelegen, om het zee-ijs op te gaan – achter de zeehonden aan. Ze zijn dan voor hun voedsel afhankelijk van toevallig aangespoelde karkassen van walvissen of walrussen. Als ze die eenmaal gevonden hebben, dan verzamelen zich soms grote groepen ijsberen zich bij zo’n karkas. Al zijn het dus vooral solitaire dieren, in dit soort gevallen zijn ze heel tolerant en sociaal (zie foto).
Poolvossen zijn groot fan van ijsberen. In de winter op het zee-ijs zie je vaak een poolvos achter een ijsbeer aanlopen (zie foto). Op gepaste afstand want de poolvos heeft natuurlijk groot ontzag voor de ijsbeer die hem tolereert maar even zo lief aanvalt. Het is de poolvos te doen om wat overblijfselen van de maaltijd van de ijsbeer af te snoepen. Zo komen poolvossen met hulp van ijsberen de lange Arctische winter door.
De komende weken schrijven mijn collega Femke Koopmans en ik een paar stukjes naar aanleiding van de Arctic Home Campaign. Bekijk ook haar verhalen op wnffemke op .
-
09 Februari 2013 - 09:30
Kaj:
Gert,
Wat leuk te lezen!
Maar ehm... waar vind ik de foto's?
Of ben ik te vroeg :) -
09 Februari 2013 - 09:37
Ina:
Leuk verslag! -
09 Februari 2013 - 12:08
Henk Hack. :
Prettig te lezen verslag met veel informatie voor een interessante les over de ijsbeer. Groeten en succes: Henk -
09 Februari 2013 - 22:12
Gooitzen En Iepie:
Leuk verslag om te lezen met mooie foto's.
We vragen ons op welke afstand de foto's zijn gemaakt,
naar ons idee kun je niet dichtbij komen?
groeten en veel succes : Gooitzen en Iepie -
10 Februari 2013 - 18:12
Froukje:
Leuk stukje Gert! -
10 Februari 2013 - 20:05
Femke:
Wat een leuk en leerzame blog over die prachtige witte beesten!! Op naar de volgende verhalen in deze reeks :-) -
11 Februari 2013 - 16:24
Herman Noordman:
Leuk gert om dit allemaal te lezen, maar de foto' s heb ik nog niet kunnen vinden.
Succes en groetjes, Herman Noordman -
12 Februari 2013 - 22:41
Ineke Polet:
Een ijsbeer is niet zomaar een beer, en ze leiden een zwervend bestaan....wat goed dat je ons meer vertelt over deze prachtige dieren. Eerlijk gezegd ben ik blij dat ik het vanuit een warme studeerkamer kan lezen. Hoe doen jullie dat, deze dieren observeren en van dichtbij gadeslaan? Hoe trotseer je de kou zonder dikke vacht, zonder vetlaag en zonder grote poten?! Leuk om je verhalen te lezen.
Gert, jij bent ook niet zomaar een mens. Daaaag, liefs, ineke -
13 Februari 2013 - 12:41
Conny Fioole-Reijm:
Hoi Gert,
Ik zag je pas op t.v. en nu lees ik je reisverslag.
Prettig om het te lezen met prachtige foto,s erbij.
Misschien een idee voor een spreekbeurt van een van mijn kinderen.
We zien elkaar niet veel maar ik wil toch wel zeggen dat ik trots ben op je wat je doet.
-
13 Februari 2013 - 14:10
Hans De Koning:
Goed verslag Gert! Veel van geleerd,mijn waardering. -
02 Maart 2013 - 21:02
Anne-Marie:
Hoi Gert,
Wat een leuk verslag, dank je wel. Wát een mooie foto's van de ijsbeermoeder met haar tweeling.
Hoe heeft Geoff de ijsbeer zover gekregen dat íe z'n voetzool en zijtanden liet zien (de ijsbeer dan, bedoel ik, ha ha)? -
26 September 2013 - 10:58
Hoi:
uj -
30 Mei 2014 - 14:30
Riet:
Wat is de reden, dat de jongen zo klein geboren worden. Dat zie je ook b.v. bij kangoeroes en koalabeer.
Het zal ongetwijfeld ergens voor zijn. Ik vraag me dat al heel lang af. Vr.gr. Riet -
25 Oktober 2017 - 16:51
Serdere:
Dank je wel
Reageer op dit reisverslag
Je kunt nu ook Smileys gebruiken. Via de toolbar, toetsenbord of door eerst : te typen en dan een woord bijvoorbeeld :smiley
