Van wie de zee is - zeegrenzen

Het is vreemd. Als er nieuwe gebieden op land ontdekt werden was men er doorgaans als de kippen bij om het te claimen voor de een of andere kroon. Op zee is dat naar mijn weten niet gebeurd. Het lijkt erop alsof de ontdekkingsreizigers een afspraak hadden dat de zee van niemand is, of andersom, dat de zee van iedereen is.

Hugo de Groot was een van de eersten die serieus nadacht en schreef over van wie de zee is. Hij lanceerde in 1609 het idee van Mare Liberum – de vrije zee, freedom of the high sea. Behalve een smalle strook langs de kuststaat behoort de zee niet aan iemand toe en iedereen heeft er gelijke toegang toe, ook staten die niet aan zee grenzen. Dat concept is nog steeds de basis van het zeerecht van heden ten dagen. Het is nauw verbonden aan het recht van vrije doorgang (innocent passage) die voor alle zeeën nog steeds geldig is. Ieder schip mag overal varen zonder permissie aan te vragen. Als het een haven in wil lopen, dan pas moet het daar toestemming voor vragen. Schepen met een vijandige bedoeling, die mogen geweerd worden uit de territoriale zee van een kuststaat.

Een staat is soeverein in haar territorium. De regels van het land zijn er rechtsgeldig en moeten gevolgd worden door een ieder die zich in dat gebied ophoudt. Het territorium onder international recht is gedefinieerd als:
• Land, eilanden, eilandjes en rotsen
• Binnenwateren, archipelagic wateren en de territoriale zee
• Luchtruim boven het hierboven staande
• Ondergrond en bodem onder het hierboven staande

Onder het Zeerecht Verdrag van de Verenigde Naties (UN Convention on the Law of the Sea UNCLOS van 1982) worden de verschillende zeegebieden onderscheiden.

De eerste 12 nautische mijlen (maximaal) buiten de kust is de territoriale zee. De kuststaat heeft daar soevereine rechten. Een kuststaat hoeft deze 12 nm niet te claimen – die is een international afgesproken gegeven en de kuststaat hoeft dit alleen maar kenbaar te maken. In de territoriale zee is iedereen onderworpen aan het rechtssysteem van het land. Maar vrije doorvaart is altijd toegestaan, zolang er geen agressieve intenties in het spel zijn (right of innocent passage).

Een kuststaat kan de territoriale zee uitbreiden met nog eens 12 nautische mijlen (de contiguous zone – de aangrenzende zone). Doel van deze zone is alleen om kuststaten de mogelijkheid te geven om hun wetgeving met betrekking tot invoer, immigratie en milieu uit te kunnen oefenen. In eerste instantie was deze extra zone bedacht om smokkel tegen te gaan. Dit is het gebied waar de douane inspecties doet voordat een schip de 12 nm zone binnenvaart.

Onder het UNCLOS verdrag hebben alle kuststaten het recht om een zone van maximaal 200 nautische mijlen (370 km) aan te duiden als een exclusieve economische zone (EEZ). Die hoeft niet geclaimed te worden – elke kuststaat heeft er automatisch recht op. Maar hier geldt niet de soevereiniteit van de kuststaat. Onder dit internationale verdrag krijgt het land de rechten op alle economische hulpbronnen die niet kunnen bewegen onder en op de bodem van de zee en ook de visserij rechten. De kuststaat heeft echter geen rechten op de waterkolom, het blijft deel uitmaken van de high sea en het recht van vrije doorvaart geld ook hier natuurlijk.

Als een kuststaat kan aantonen dat de zeebodem een voortzetting van de continentale plaat van het land is, dan kan het land haar EEZ uitbreiden voorbij de 200 nm. Maar als de zeebodem buiten die 200 nm niet tot de continentale plaat van het land hoort maar tot een zeeplaat, dan kan de EEZ niet uitgebreid worden. Zo’n extensie van de EEZ moet echter geclaimed worden.

Alle wateren buiten de EEZ behoren toe aan de diep zee (high sea) waar iedereen gelijke rechten heeft (freedom of the high sea) – ook de landen die niet aan zee grenzen. Toegang tot economische hulpbronnen in de bodem van de diep zee wordt geregeld door de International Sea Bed Authority die in Jamaica zetelt. Bij deze autoriteit moet je dus permissie aanvragen om bv naar olie te boren of naar mangaanbollen te vissen midden op de Atlantische Oceaan).

De Commission on the Limits of the Continental Shelve, die in New York vergadert, beoordeeld de aanvragen voor uitbreidingen van EEZ’s voorbij de 200 nm zone. Daartoe moet het aantonen dat het gebied buiten de 200nm een voortzetting is van haar continentale plaat - als dat niet het geval is en het een zeeplaat blijkt te zijn, dan kan de EEZ van de kuststaat niet breder dan 200 nm zijn. En dat is precies wat er nu in het Arctisch gebied aan het gebeuren is. Als eerste heeft Noorwegen een aanvraag gedaan om een deel van de Arctische Oceaan als hun EEZ aan te wijzen. Daarna heeft Rusland een zelfde aanvraag gedaan. Denemarken en Canada zijn nu ook bezig een aanvraag voor te bereiden door veel bodemonderzoek aan de zeebodem te doen. De Verenigde Staten heeft dat niet gedaan omdat ze geen partner zijn van het UNCLOS verdrag.

Als er geschillen zijn over hoe de zeegrens moet lopen, dan is de regel dat aangrenzende landen onderling tot een vergelijk komen, desnoods met behulp van onafhankelijk arbitrage. Als dat niet lukt, dan is er een Tribunaal onder UNCLOS dat een bindende uitspraak doet.

Bijgaand een schema van de verschillende zones. En ook een plaatje van de situatie in het Arctisch gebied met daarin de EEZ’s zoals die nu zijn en mogelijke toekomstige situaties. Zie dat het er naar uitziet dat niet de gehele zeebodem onder de Arctische Oceaan toegewezen kan worden aan kuststaten omdat die waarschijnlijk bestaat uit een aparte zeeplaat (geen voortzetting van continentale platen).

Waarom juist nu al deze activiteit rondom de bodem van de Arctische Oceaan? Het gaat om het definiëren wie welke rechten heeft op de zeebodem en de economische hulpbronnen die er mogelijk liggen. Omdat het gebied onder zeeijs lag en dus ontoegankelijk was is het niet eerder nodig geweest die grenzen duidelijk te definiëren. Nu zeeijs steeds sneller en verder smelt en misschien al in 2030 ’s zomers het grootste deel van de Arctische Oceaan ijsvrij zal zijn, is het zaak om te gaan bepalen welke kuststaat aanspraak maakt op welk gedeelte van de zeebodem van de Arctische Ocean. Hierbij nemen alle landen de internationale regels in acht. Het is dus niet zo dat er een soort wild west situatie bestaat op dit terrein.

Ja, dit is een beetje een droog stukje geworden……. We hadden nog meer details kunnen geven over hoe je nou die zeegrenzen moet trekken – daar zijn regels voor, en wat te doen bij overlappende claims – ook daar zijn regels voor. En dan zijn er nog een paar basics zoals vlagstaat en havenstaat: een schip en haar opvarenden zijn overal onderworpen aan de regels van het land waar het schip geregistreerd is; maar als het aanmeert in een haven, dan moet het schip aan de regels van de havenstaat voldoen. Dat zijn belangrijke regels want aan welke eisen moet olietanker voldoen als het door Arctische wateren vaart? Bijvoorbeeld. En bij wie moeten we zijn met een verzoek tot verbetering als we denken dat bepaalde regels niet goed genoeg zijn of ontbreken?